Stagflation. Στασιμοπληθωρισμός. Φαινόμενο κατά το οποίο ο πληθωρισμός είναι υψηλός σε μία περίοδο όπου ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης είναι μηδενικός ή βαίνει μειούμενος και η ανεργία ανεβαίνει σταθερά. Ο όρος stagflation επινοήθηκε από τον βρετανό συντηρητικό πολιτικό Iain Macleod και πρωτοειπώθηκε από τον ίδιο στις 17/11/1965 σε ομιλία του στο βρετανικό κοινοβούλιο για την κατάσταση στο Ην.Βασίλειο.
Η πιο γνωστή περίπτωση στασιμοπληθωρισμού είναι αυτή στις ΗΠΑ που διήρκησε από το 1965-1982. Το 1964 ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ ήταν περίπου 1% (όπως και στα προηγούμενα 6 έτη) και η ανεργία 5%. 10 χρόνια αργότερα, ο πληθωρισμός ήταν μεταξύ 10%-12% (Φεβρ.’74-Απρ.’75) και η ανεργία άγγιξε το 9% (Μάιος 1975). Το καλοκαίρι μάλιστα του 1980 ο πληθωρισμός άγγιξε το 14,5% και η ανεργία ήταν >7,5%.
Η περίοδος αυτή αναφέρεται πλέον ως ο ‘Μεγάλος Πληθωρισμός’ (Great Inflation) και ως ο ‘Μεγάλος Στασιμοπληθωρισμός’ (Great Stagflation) και τισαθεύτηκε από τον Πρόεδρο της FED Paul Volcker με άνοδο των επιτοκίων στο 20% και τίμημα μία πολύ βαθιά ύφεση (Q1:1980-Q2:1980 Πραγματικό ΑΕΠ -3,46% και Q2:1981-Q4:1982 Πραγματικό ΑΕΠ -1,27%).
Αιτίες του ‘Great Stagflation’ που λειτούργησαν μαζί ήταν (με σειρά βαρύτητας):
1. Η επεκτατική δημοσιονομική και νομισματική πολιτική για μεγάλη περίοδο στις αρχές της 10ετίας του 1960 αλλά και του 1970 προς στήριξη – αύξηση της απασχόλησης που παρέμενε αδύναμη.
Από τη μιά, η πολιτική αυτή επέφερε οικονομική ανάπτυξη λόγω αυξημένης ζήτησης και από την άλλη μία αύξηση των τιμών λόγω της αύξησης των μισθών.
Αναλυτικότερα:
10ετία 1960:
Ο John F. Kennedy ανέλαβε την Προεδρία των ΗΠΑ με την οικονομία να βρίσκεται σε υφεσιακό κενό (inflationary gap =….). Ο Kennedy είχε προσλάβει μία ομάδα συμβούλων που πίστευαν στα Κεϋνσιανά οικονομικά. Έτσι ο Kennedy ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τη δημοσιονομική πολιτική με σκοπό τη χειραγώγηση της συνολικής ζήτησης (Aggregate Demand = η συνολική ζήτηση ή επιθυμία για αγαθά & υπηρεσίες σε οποιοδήποτε επίπεδο τιμής και σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα) προκειμένου να πάει την οικονομία σε potential output. O Kennedy πήρε την έγκριση για μεγάλες αμυντικές δαπάνες το 1961 προκειμένου οι ΗΠΑ να ανταγωνισθούν τη Σοβιετική Ένωση. Επίσης ο Kennedy έφερε κάποια φορολογικά μέτρα μειώνοντας έτσι τον εταιρικό φόρο και αυξάνοντας τις επενδύσεις. Η αύξηση των δαπανών και τα φορολογικά μέτρα του Kennedy παρείχαν μία γρήγορη ώθηση στη συνολική ζήτηση. Ταυτόχρονα η FED άλλαξε την πολιτική της σε επεκτατική αγοράζοντας ομόλογα προκειμένου να αυξήσει την προσφορά χρήματος και να μειώσει τα επιτόκια. Οι σύμβουλοι του Kennedy είχαν προσδιορίσει την πλήρη απασχόληση στο επίπεδο ανεργίας του 4%. Το 1963 η πραγματική ανεργία ήταν στο 5,7%. Η αντίληψη της εποχής ήταν ότι η οικονομία χρειάζονταν μέτρα οικονομικής στήριξης. Έτσι το 1963, ο Kennedy πρότεινε περικοπές φόρων.
Η οικονομία είχε ήδη φτάσει σε προϊόν πλήρους απασχόλησης όταν θεσμοθετήθηκαν οι περικοπές φόρων το 1964. Ταυτόχρονα, η FED προέβη σε μία πιο επεκτατική νομισματική πολιτική. Ο συνδυασμός αυτός είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση της συνολικής ζήτησης και έσπρωξε την οικονομία πέρα από το πλήρη απασχόληση και σε πληθωριστικό κενό (inflationary gap = πρόσκαιρη ασταθής ισορροπία της οικονομίας που δημιουργείται όταν η συνολική δαπάνη είναι μεγαλύτερη από το συνολικό εισόδημα που με τη σειρά του δημιουργεί το φαινόμενο του πληθωρισμού με αρνητικές επιπτώσεις στην μείωση της παραγωγής, των επενδύσεων, της απασχόλησης, του εισοδήματος, της αποταμίευσης και της οικονομικής σταθερότητας). Οι δαπάνες αυξήθηκαν λόγω του πολέμου στο Βιετνάμ αυξάνοντας περαιτέρω την συνολική ζήτηση της οικονομίας και με τον Πρόεδρο Lyndon Johnson να λανσάρει ένα φιλόδοξο σχέδιο καταπολέμησης της φτώχειας στις ΗΠΑ. Πριν το τέλος της 10ετίας του 1960 (1968), η ανεργία ήταν στο 3,6% πολύ κάτω από το φυσικό ποσοστό της (5,6%, Congressional Budget Office). Ο αποπληθωριστής του ΑΕΠ είχε αυξηθεί στο 4,3% που αποτελούσε το υψηλότερο επίπεδο από το 1951 και η οικονομία σε πληθωριστικό κενό.
‘Οταν όμως το 1969, Πρόεδρος της Αμερικής έγινε ο Richard Nixon, αυτό που οι οικονομολόγοι πίστευαν ήταν ότι με την οικονομία σε πληθωριστικό κενό, ήταν καιρός να μειώσουν την καμπύλη Phillips για να επιτύχουν τη μείωση του πληθωρισμού προς αύξηση της ανεργίας.
10ετία 1970:
Τα χαρακτηριστικά της ύφεσης του 1970 ήταν αδιανόητη με τα δεδομένα της εποχής. Οι σύμβουλοι του Nixon περίμεναν ότι με την πτώση του πραγματικού ΑΕΠ και της απασχόλησης θα είχαν και μείωση του πληθωρισμού. O Nixon εφάρμοσε μία περιοριστική δημοσιονομική πολιτική περιορίζοντας τις ομοσπονδιακές κυβερνητικές δαπάνες. Ειδικά η πολιτική του για ‘έλεγχο αυξήσεων των μισθών και τιμών’ (1971-1974) κράτησε υπό πίεση τον πληθωρισμό για κάποιο καιρό και τον μετέφερε για αργότερα. Ταυτόχρονα η FED ακολούθησε περιοριστική νομισματική πολιτική με σκοπό την μείωση του πληθωρισμού. Όμως ο πληθωρισμός αυξάνονταν ραγδαία. Όλα τα βιομηχανικά εμπορευμάτων αυξήθηκαν απότομα (1972) π.χ. η τιμή της ξυλείας σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ 1971-1974.
Πριν το τέλος του 1973 η οικονομία είχε βρεθεί ξανά σε πληθωριστικό κενό. Ο 3πλασιασμός της τιμής του πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ το 1974 οδήγησε σε μεγαλύτερη άνοδο του πληθωρισμού και σε ύφεση. Οι πολιτικές των Προέδρων Gerald Ford και Jimmy Carter στο 2ο μισό της 10ετίας αλλά και της FED, δε διέφεραν και πολύ από τις προηγούμενες καθώς ήταν και αυτές επεκτατικές προκειμένου να δώσουν ώθηση στην οικονομία. Και όντως αύξησαν το ΑΕΠ αλλά αύξησαν και τον πληθωρισμό. Η τιμή του πετρελαίου ξανανέβηκε το 1979 λόγω του πολέμου Ιράν και Ιράκ που είχε ξεσπάσει. Ο πληθωρισμός συνέχισε να ανεβαίνει. Ο αποπληθωριστής ΑΕΠ άγγιξε το 8,1% ενώ ο CPI το 13,5%, το μεγαλύτερο επίπεδο του 20ου αιώνα.
Επίσης, συγκυριακά, φτωχές σοδειές στις ΗΠΑ και μειωμένα παγκόσμια αποθέματα σιτηρών είχαν ως αποτέλεσμα σημαντικές μεταβολές στις τιμές των τροφίμων (food price shocks) κατά την περιόδους 1973-1974 και 1978-1980. Οι τιμές των τροφίμων πρόσθεσαν στον topline inflation 4,5% το 1973 και σχεδόν 3% το 1974 ενώ το 1978 2% και 1,75% το 1979 κασι 1980.
2. Η έξοδος των ΗΠΑ από τον κανόνα του χρυσού το (15/08/1971) με συνέπεια την πτώση του δολλαρίου. Το δολλάριο είχε παραμείνει το μόνο νόμισμα που μπορούσε να μετατραπεί σε χρυσό. Αποτέλεσμα της αλλαγής αυτής ήταν η μείωση της αξίας του δολλαρίου και η άνοδος των τιμών στα είδη εισαγωγής που συνέβαλλε στην άνοδο του πληθωρισμού. Οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να ανεβάσουν τις τιμές των προϊόντων και προέβησαν σε απολύσεις για να μειώσουν τα κόστη. Στη συνέχεια η ανεργία μείωσε την καταλανωτική δαπάνη και μείωσε την οικονομική ανάπτυξη. Έτσι ενώ η άνοδος του πληθωρισμού που είχε ξεκινήσει από το 1965 ήταν ο κύριος λόγος γιατί οι ΗΠΑ ήθελαν την έξοδο από τον κανόνα του χρυσού, τελικά δεν κατάφεραν να απεμπλακούν από αυτόν.
Η κατάρευση του συστήματος Bretton Woods θεωρείται επίσης ως μία από τις αιτίες της νομισματικής επέκτασης των ΗΠΑ (ως ένας 2ος γύρος).
3. Τα λάθη της FED:
- Μετά την κατάρρευση του συστήματος Bretton Woods, η FED με μία πολιτική εμπρός-πίσω (go-stop) με τα επιτόκια χειροτέρεψε την κατάσταση καθώς δεν είχε ορίσει και κάποιο σαφή περιορισμό στην νομισματική της πολιτική. Έτσι μεταξύ 1971-1978 ανέβασε τα επιτόκια για να αντιμετωπίσει τον πληθωρισμό ενώ αργότερα τα μείωσε για να ξεφύγει από την ύφεση. Αυτή η πολιτική μπέρδεψε τις επιχειρήσεις που διατήρησαν υψηλά τις τιμές ακόμα και στην πτώση των επιτοκίων. Αποτέλεσμα αυτού η εκτόξευση του πληθωρισμού στο 13,3% το 1979.
- H FED αποδείχτηκε ότι ήταν πολύ αισιόδοξη με το πόσο μία ‘καυτή’ οικονομία θα συνέχιζε να τρέχει χωρίς την αύξηση του πληθωρισμού. Όταν ο πληθωρισμός ξεκίνησε να ανεβαίνει η FED δεν έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά. Τα μεγάλα χρονικά διαστήματα αυξημένων τιμών που έτυχαν αποδοχής-ανοχής από τη FED κατά τις 10ετίες του 1960 και 1970 κάτι που θεωρείται ότι μείωσε και την αξιοπιστία της. Οι κακοί υπολογισμοί της FED για πληθωρισμό και ανεργία είχαν σαν αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αύξηση προσφοράς χρήματος με συνέπεια την αύξηση των πληθωριστικών προσδοκιών ειδικά στον τομέα εργασίας που δημιούργησαν το φαινόμενο price-wage-price spiral να αποκτήσει ορμή.
- H FED δεν είχε την πολιτική εντολή αναφορικά με μία πολιτική χαμηλού πληθωρισμού και έδειξε ανοχή απέναντι σε στοχευμένα ποσοστά πληθωρισμού. Σε αντίθεση με την σαφή πολιτική στόχευσης του πληθωρισμού 2% που έχει η Fed σήμερα, κατά τη 10ετία του 1970 οι εντολές της Fed συμπεριλάμβαναν πολλούς και ανταγωνιστικά μεταξύ τους σκοπούς όπως την παραγωγή και την απασχόληση και φυσικά την σταθερότητα των τιμών.
Tα λάθη αυτά της FED έκαναν το διάσημο οικονομολόγο Jeremy James Siegel να πει ότι ήταν ‘η μεγαλύτερη αποτυχία στην Αμερικανική μακροοικονομική πολιτική στη μεταπολεμική περίοδο’.
4. Η αύξηση της παγκόσμιας ρευστότητας μέσω της αύξησης προσφοράς χρήματος. Το 1971 οι περισσότερες Κεντρικές Τράπεζες των αναπτυγμένων χωρών απελευθερώθηκαν από τους περιορισμούς του συστήματος Bretton Woods των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών με σκοπό την νομισματική επέκταση και την ταχεία αύξηση της ποσότητας του χρήματος προκειμένου να υποστηρίξουν την οικονομική δραστηριότητα. Η αύξηση της παγκόσμιας προσφοράς χρήματος ήταν αυτή που προκάλεσε την αύξηση της τιμής του πετρελαίου που με τη σειρά της οδήγησε σε σημαντική άνοδο του πληθωρισμού παγκοσμίως το 1973-1974 και 1979-1980.
5. Τα supply shocks στην οικονομία 2 φορές μέσα στην 10ετία του 1970: οι πετρελαϊκές κρίσεις του 1973-1974 (4πλασιασμός τιμής) και 1978-1979 (επιπλέον 3πλασιασμός) που οδήγησαν σε απότομη αύξηση του πληθωρισμού. Το πετρέλαιο από $3 το βαρέλι το 1973 έφτασε στα $40 το 1980.
Όπως αναφέραμε παραπάνω, είχε προηγηθεί άνοδος των τιμών των βιομηχανικών εμπορευμάτων. Ο συγχρονισμός (timing) της αύξησης της τιμής του πετρελαίου συνέπεσε σε περιόδους ασυνήθιστα δυνατής ζήτησης για πετρέλαιο αποτέλεσμα κυρίως παγκόσμιων μακροοικονομικών συνθηκών. Ο συνδυασμός μεγάλου πληθωρισμού με αδύναμη ανάπτυξη, τροφοδοτούμενος από αλεπάλληλα supply shocks, ήταν αυτά που δυνάμωσαν το φαινόμενο του στασιμοπληθωρισμού.
Για την ιστορία, η τιθάσευση του φαινομένου του στασιμοπληθωρισμού έγινε από τον Πρόεδρο της FED, Paul A. Volcker (1927-2019). Ο Volcker εφάρμοσε μία απότομη περιοριστική πολιτική φέρνοντας την οικονομία σε ύφεση το 1980. Παρολαυτά ο πληθωρισμός παρέμενε μεγάλος. Με τη συμβολή της περιοριστικής πολιτικής και της FED o πληθωρισμός τελικά ξεκίνησε να υποχωρεί το 1981. Όμως η ύφεση χειροτέρευε. Η ανεργία άγγιξε το 11%, το μεγαλύτερο επίπεδο από την Μεγάλη ύφεση του 1929. Παρολαυτά, ο πληθωρισμός υποχώρησε ραγδαία το 1982 . Στη συνέχεια είχαμε μία μετρίως επεκτατική πολιτική της FED από το 1983. Όμως ο πληθωρισμός είχε νικηθεί και πλέον ο αποπληθωριστής ΑΕΠ το 1983 είχε υποχωρήσει στο 4,1%, το χαμηλότερο επίπεδο από το 1967. Όταν μάλιστα ο Volcker έφυγε από Πρόεδρος της FED (1987), o πληθωρισμός (CPI) ήταν μεταξύ 3%-4%.
